روزانه به طور متوسط بیش از پانصد میلیون نفر از فضای مجازی استفاده می‌کنند
فضای مجازی
یکی از مهم‌ترین دلایلی که ما زمان قابل توجهی از روز خود را صرف تکنولوژی‌های روز دنیا و تجهیزات کامپیوتری می‌کنیم، استفاده از اینترنت و ویژگی‌های نهفته در دل این بستر بسیار پهناور است. مسلما اینترنت یکی از برجسته‌ترین ابداعات بشر در زمینه ارتباطات در طول تاریخ بوده است.
و اگرچه اینترنت و شبکه های اجتماعی یکی از بی‌بدیل‌ترین ساخته‌های بشری قلمداد می‌شود، اما این ابداع بشر نیز مانند بسیاری از پدیده‌های دیگر دارای پیامدهای مثبت و منفی می‌باشد؛ از همین رو است که لازم است با برنامه‌ریزی و بالا بردن سطح آگاهی عمومی، توان خود را در بهره‌برداری از آثار و دستاوردهای مثبت آن زیاد نمود و پیامدهای منفی را به حداقل رساند.
البته قطعیتی در دسته بندی مزایا و معایب فضای مجازی وجود نداشته و هر حسن در صورت استفاده خارج از محدوده می تواند یک عیب بزرگ به شمار آید. اما با این وجود تا حدی می‌توان به صورت کلی پیامدها و آثار مثبت و منفی این بسترِ نامحدود را فهرست نمود؛ که در موارد زیر نمونه‌ای از این فهرست می‌باشد.
مزایای فضای مجازی
قطعا اینترنت یکی از بزرگترین اختراعات قرن است که در روند ارتباطی بشر تاثیر شگرفی گذاشته و دنیای بشری را به طور کامل متحول نموده است. در واقع اینترنت یکی از بهترین راه های برقراری ارتباط با سایرین است در یک دسته بندی کلی مزایای استفاده از این اختراع ناب بشری موارد زیر را می توان نام برد:
۱. دسترسی آسان و رایگان به اطلاعات
اینترنت با ایجاد دسترسی بسیار آسان و هزینهٔ بسیار اندک برای برقراری ارتباط با مخاطبین بی‌شمار و بهره‌برداری از اطلاعات تمام نشدنی، یکی از بهترین راه‌ها برای دستیابی به اطلاعاتی است که قصد رسیدن بدان را داریم.
دستیابی آسان به آخرین اطلاعات عمومی، تخصصی و حتی فوقِ تحصصی در زمینه‌های مختلف اعتقادی، اجتماعی، اقتصادی، هنری، فرهنگی، ورزشی و هر زمینه‌ای دیگر که به صورت مقاله، کتاب، نرم‌افزار، رسانه‌های صوتی و تصویری و … در سطح جهان منتشر شده و می‌شود؛ ویژگی منحصر به فردی است که به جز اینترنت، نمی‌توان تمامی آنها را در یکجا (و آن هم با سهولت) داشت.
همچنین تبادل اطلاعات و تاملی بودن روابط و ارتباطات در فضای مجازی، آنهم بدون محدویت‌های حاکم بر دیگر رسانه‌ها و یا ارتباطات فیزیکی را هم می‌توان جزء نقاط قوت آن به شمار آورد.
۲. پیشرفت تحصیلی و گرفتن ایده‌های جدید
با نظر به آنچه که در مزیت اول آورده شد، قطعا اگر قصد دارید پیشرفت تحصیلی و شغلی خوبی داشته باشید، اینترنت یکی از بهترین راه‌هایی است که می‌توانید در آن رشد مناسب خود را پیدا کنید.
علاوه براین، دسته‌بندی‌های موضوعی و منظومی که امروزه در بستر اینترنت (در فضاهای مختلف وب‌سایت‌ها، شبکههای اجتماعی و …) ایجاد شده است، موجب شده تا علاوه بر سهلوت در دستیابی به اطلاعات انحصاری (مختص به یک دانشِ خاص)، ضرورتِ پایش حجم بسیار وسیعی از اطلاعات و داده‌ها کاملا از بین برود.
پس حتی می‌توان اینترنت را کارگاه و یا دانشگاهی نامحدود قلمداد کرد که می‌تواند به رایگان سطح علمی و تجربی هر کس را که خود بخواهد به خوبی بالا ببرد.
۳. سرگرمی مناسب
امروزه وجود هزاران هزار ایده‌ی جذاب و متنوع تحت بستر اینترنت، موجب شده که این دنیای بسیار بزرگ به مکانی بسیار مناسب برای انواع تفریحات و سرگرمی‌ها بدل شود. و حتی گاه بسیاری از تفریحات بسیار گران‌قیمتی که در دنیای واقعی وجود دارد را می‌توان بدون صرف هر گونه هزینه و به راحتی هر چه تمام‌تر بدست آورد (بویژه انواع تفریحاتِ فرکی).
لازم به ذکر است که سرگرمی‌ها و تفریحاتی که در بستر اینترنت موجود است به هیچ وجه به بازی‌ها محدود نمی‌شوند و برای تفریح در این بستر، می‌توان شاهد تنوع بسیار بسیار زیادی بود.
۴. تجارت آنلاین
با وجود اینترنت و فضای مجازی، بین شما و تمام کالاهای موجود در دنیای اینترنت تنها چند ضربه انگشت، فاصله است. کافی است در این بستر، نام کالای مورد نیاز خود را در موتور جستجوی محبوب‌تان و یا به صورت مستقیم در وب‌سایت فروشگاهی مدرنظرتان تایپ کنید تا کم‌تر از چند ثانیه یک فهرست بلند برای شما پیدا شود.
از همین رو، با وجود تجارت الکترونیک دیگر نیازی نیست ساعت‌ها رانندگی کنید و به امید یافتن مایحتاج خود کل شهر را زیر و رو کنید. فروشگاه‌ها تمامی محصولاتی که شما لازم دارید در خود به صورت آنلاین عرضه می‌کنند و به جای ویترین‌ها و سالن‌های نمایش پر زرق و برق، انبارهای خود را گسترش می‌دهند.
همچنین در این بازار نامحدود، شما هیچ گونه محدودیتی برای یافتن مایحتاج و تقاضای آنها ندارید؛ بی شک هر آنچه را که شما اراده کنید، می‌توانید در بستر اینترنت یافته، خریداری کرده و بدست آورید.
۵. اشتغال و کارآفرینی
با ظهور اینترنت، مشاغل جدید و هیجان‌انگیز بسیاری نیز ظهور کرد، که هر روز نیز بر میزان تعداد این مشاغل افزوده می‌شود. از همین رو امروزه بسیاری از افرادِ جویای کار می‌توانند به جای جستجوی فیزیکی برای یافتن و یا راه‌اندازی کسب و کاری برای خود؛ با اندکی صرف وقتی در منزل خود و یا هر جایی که مایل هستند، مشاغل بی‌شماری را بیابند که احتمالا تعداد زیادی‌شان به کار آنها نیز بیاید.
علاوه بر این، عموما مشاغلی که تحت بستر اینترنت یافت می‌شوند با سهولت و سادگی بسیار بیشتری نسبت به کارهای دنیای واقعی قابلیت استارت و اجرایی دارند. و حتی عمده‌ی این مشاغل نیاز به هیچ سرمایه‌ی اولیه، مهارت و تخصص بسیار بالا، قواعد محدود کننده‌ای همچون تبعیت از زمانی خاص، مکانی خاص و … ندارند.
دیگر مزایای فضای مجازی
فراموش نکنید که مزایای فضای مجازی به همین چند مورد یاد شده محدود نمی‌شود و صرفا عدمِ مجالِ این مقاله برای ارائه‌ی تمامی آنها سبب شده تا به تعدادی اندک بسنده شود. والا شما نیز می‌توانید با اندک تاملی، موارد بی‌شمار دیگری را نیز به یاد آورید؛ مواردی همچون:
جذابیت و تنوعِ بی حد و حصر در فضای مجازی
کاهش قابل توجه و بسیار مشهودِ هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی و …
برداشتن کامل مرزهای جغرافیایی
سهولت بسیار زیاد در آشنایی با آداب و رسوم مختلف افزایش
امکان تحقیق و بررسی‌های دقیق‌تر و جزئی‌تر در مسائل مختلف علمی، اعتقادی و …
مخاطب محور بودن بسیاری از داده‌ها در اینترنت
عمومیت اینترنت و فارغ بودن فضای مجازی از فاصله‌های طبقاتیِ مالی، علمی و …
گسترش عدالت رسانه‌ای
عدم محدودیت در کسب درآمد، یادگیری و …
افزایش رضایت شغلی برای فعالین فضای مجازی
دسترسی همیشگی و غیروابسته به زمان و مکان
بروز بودن همیشگی اطلاعات و دانش‌ها
افزایش امکان انتخاب بهترین‌ها در هر چیز
و …
مضرات فضای مجازی
اما در کنار فواید و ویژگی‌های مثبت زیادی که اینترنت برای بشر به ارمغان آورده است، باید این را نیز به خوبی بدانیم که این مخلوقِ دست انسان از مضرات و خطرات زیادی نیز برخوردار است که می‌تواند جان و سلامت آدمی را به خطر بیاندازد. از همین رو افراد هنگام استفاده از اینترنت بایستی بسیار هوشیار باشند و بدانند که اینترنت نیز دارای آفات زیادی است:
۱. به خطر افتادن سلامتی
تکنولوژی می‌تواند به همراه خود بیماری‌های زیادی اعم بیماری‌های جسمی و یا روحی و روانی را برای انسان به همراه داشته باشد.
هر چند استفاده بهینه، کنترل‌شده و هدفمند از فضای مجازی می‌تواند سلامت جسمانی و روانی افراد را ارتقاء دهد، ولی اگر محتوای شبکههای اجتماعی متناسب با سن مخاطب نباشد، یا اینکه افراد از فضای مجازی به شکل افراط گونه استفاده کنند به طوری که آنها به این شبکه‌ها وابستگی روانی پیدا کنند، در این صورت شبکههای اجتماعی بر بهداشت و سلامت روان افراد اثر منفی می‌گذارد؛ که این اثر می‌تواند به شکل رفتار‌های پرخاشگرانه، بیماری‌های روان‌تنی، اضطراب، افسردگی، تحریک‌پذیری، زودرنجی، اختلال در خواب و اشتها و اُفت عملکرد تحصیلی و فردی بروز پیدا کند.
و یا بی‌تحرکی بسیار زیادی که در پی استفاده‌ی مداوم از فضای مجازی برای افراد بوجود می‌آید خود عامل بسیار مهمی در بروز چاقی مفرط، دردهای مفاصل و … نیز می‌باشد.
۲. از بین رفتن حریم خصوصی
حریم خصوصی محدوده معقولی است که فرد انتظار دارد از دسترس دیگری مصون بماند؛ اما ظهور و گسترش شبکههای اجتماعی و فضای مجازی که تا خصوصی‌ترین بخش‌های زندگی انسان‌ها نیز نفوذ کرده است، این حریم را با مخاطرات جدی مواجه کرده است.
علاوه بر این دسترسی آسان و بدون هزینه‌ی هر کس در فضای مجازی، امکان مخفی‌سازی هویت (بسیار بیشتر از دنیای واقعی)، امکان برقراری ارتباط از هر نقطه‌ی جهان به نقطه‌ای دیگر از جهان و … باعث شده تا وجود متجاوزان بسیار بیشتری، حریم خصوصی انسان را تهدید کند.
۳. اعتیاد و هدر دادن زمان
استفاده‌ی بیش از حد از اینترنت می‌تواند همچون اعتیاد به مواد مخدر به طور قابل توجهی بر دیگر زمینه‌های زندگی مانند روابط، تحصیلات، کار، سلامتی و احساسات تاثیرگذار باشد. وقتی آنلاین می‌شوید معمولا مشغول بازی، چت کردن، خرید و چیزهای این چنینی می‌شوید و دیگر در فعالیت‌های خارج از دنیای مجازی شرکت نمی‌کنید و به همین دلیل هم اعتیاد یا وابستگی به اینترنت مشکلی است که باید حواسمان به آن باشد.
البته دوری از دنیای واقعی، تنها یک مورد از مضراتی است که اعتیاد به اینترنت و فضای مجازی برای انسان در پی دارد؛ چراکه ایجاد لذت‌های کاذب و مخرب، از دست دادن بزرگترین سرمایه‌ی زندگی (همان زمان و عمر)، تشدیدِ ترشح هرمون‌های مضر در بدن، تشدید مزاج بلغم در وجود انسان و ده‌ها مورد دیگر نیز از معدود مواردی هستند که در کنار مورد یاد شده می‌توان به آنها نیز اشاره کرد.
۴. کم رنگ شدن روابط اجتماعی و خانوادگی
در دروان قدیم رابطه‌های اجتماعی از یک الگوی مشخص تبعیت می‌کرد، و مهم‌ترین کارکرد خانواده که همانا انتقال ارزش‌ها و اجتماعی کردن فرزندان است، به آسانی محقق می‌شد. بنابراین می‌توان گفت خانواده بیشترین نقش را در جامعه‌پذیری و آموزش نسل‌های آینده برعهده داشت.
اما افزایش استفاده از اینترنت و به‌ویژه شبکههای اجتماعی موبایلی، به رغم استفاده‌های مفیدی که این روزها برای هر کس دارد، در کنار اشتغال به کار طولانی والدین و تغییر نگرش والدین به تربیت فرزندان، موجبات دوری اعضای خانواده از یکدیگر را فراهم ساخته است به گونه‌ای که به رغم نزدیکی فیزیکی و در زیر یک سقف بودن در داخل خانواده، گاه فاصله عاطفی و معنوی زیادی را از یکدیگر تجربه می کنند و افراد خانواده کمترین مراودات و گفتگوی همدلانه را با هم دارند.
این موضوع آسیب‌هایی را نیز در خانواده ها به وجود آورده که در کنار سایر عوامل مخرب در روابط خانوادگی، موجبات سست شدن بنیاد خانواده ها و طلاق عاطفی زوجین و کمرنگ شدن صمیمیت میان اعضای خانواده و همچنین گسترش شکاف نسلی را فراهم کرده است.
فضای مجازی تأثیر آموزش‌های خانواده را محدود می‌کند.
اینترنت موجب کم رنگ شدن پیوندهای عاطفی می‌شوند.
احتمال انتقال مسائل خانوادگی – بویژه مسائل شخصی و محرمانه – به فضای مجازی زیاد می‌شود.
با وجود فضای مجازی، انزوای اجتماعی ثانویه و انزوای اجباری ناخواسته صورت می‌گیرد.
۵. عدم کنترل کامل بر محتوای ارائه شده
جامعه امروزی دچار معضلی به نام فضای مجازی شده که این فضا بدون کنترل و نظارت رها شده و امنیت و سلامت جامعه را تهدید می‌کند.
نکته واجد اهمیت و مورد تاکید متخصصان حوزه فناوری و شبکههای مجازی این است که جغرافیای واقعی همان نقاط مرزی است که هر کشوری باید تحت تسلط و کنترل دقیق خود داشته باشد، در حالی که با توجه به ماهیت دیجیتال و اینترنت، این گونه مرزبندی و تعریف جغرافیایی وجود ندارد.
در واقع می‌توان فضای مجازی را یک جهان فرامرزی تصور کرد؛ با این حساب، همان‌گونه که تجربه گذشته در مورد ویدئو و ماهواره نشان داد. بنابراین همان‌طور که برای پیشگیری از آسیب‌های فضای واقعی به دنبال راهکار هستیم، ناگزیر و باید برای فضای مجازی هم به فکر اتخاذ روشی برای ممانعت ظهور و وقوع آسیب‌هایی بس جدید بود.
دیگر مضرات فضای مجازی
همان طور که در بحث فواید فضای مجازی عنوان شد، معایب و مضرات فضای مجازی نیز محدود و انگشت‌شمار نیستند که صرفا به همین موارد عنوان شده ختم شوند؛ در واقع اگر هر کدام از ما اندک نگاهی بدور از تعصب بر روند اثرگذاری فضای مجازی بر روی زندگی خود بیاندازیم، موارد بسیاری را شاهد خواهیم بود که اینترنت و فضای مجازی بر زندگی روزمره، ارتباطات و … ما آسیب رسانده‌اند. مواردی همچون:
کنترل بیشتر اذهان و القای فرهنگ لیبرال دموکراسی
بروز آشفتگی‌های ذهنی
خلط اطلاعات صحیح و ناصحیح با هم
افزایش ناهنجاری‌های اجتماعی
تحت‌الشعاع قرار گرفتن فرهنگ‌های اصیل
کاهش قابل توجه نظارت والدین بر فرزندان
ترویج بیش از پیش ضدارزش‌ها
افزایش بسیار زیاد شبهات فکری
گسترش ارتباطات غیرمتعارف، غیراخلاقی و منافی عفت
ناهنجاری در روند تکاملی شخصیت‌ها
افزایش بسیار زیاد شکاف در بین نسل‌های مختلف
پیدایش بیش از پیش افراد هوچی‌گر و سفسطه‌باز
ازدیاد بسیار زیاد انواع کلاه‌برداری‌های عمومی
افزایش امکان نشر اطلاعات و آمار غیرموثق و دروغین
و …
نتیجه‌گیری
اگرچه بسیاری از مردم اینترنت را فضایی سراسر سازنده و مفید قلمداد می‌کنند و بسیاری دیگر نیز این فضا را یکسره تخطئه کرده و مردود اعلام می‌کنند؛ اما باید این را دانست که این فضا همچون بسیار از موارد دیگر در جهان هستی بسته به نوع بهره‌گیری بشر می‌تواند مثبت یا منفی و یا تلفیقی از این دو باشد؛
پس در برخورد با مسئله‌ی فضای مجازی، ابتدا این خودِ ما هستیم که باید نگرش و تفکرمان را درخصوص این چاقوی دولبه مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم، و پس از آن بسته به همان ذهنیتی که در بهره‌برداری از آن داریم، می‌توان قضاوتی انحصار و محدود به خود برای اینترنت و فضای مجازی داشته باشیم.
قطعا اگر اینترنت برای هر یک از ما دارای فواید و یا مضرات بسیار بزرگی بوده است، دلیلی بر تعمیم آن برای تمامی انسان‌ها نیست؛ اما بی‌شک وجود محاسن و معایبی که تاکنون ما در این خصوص شاهد بر آن بوده‌ایم، می‌تواند نویدبخش و یا زنگ خطری برای سایرین نیز قلمداد شود.
و مسئله‌ی دیگر نیز این است که حتی هر یک از خصوصیات فضای مجازی نیز دارای دو بُعد هستند، به طوریکه که بسیاری از فواید، دارای جنبه‌هایی منفی نیز می‌باشند و بسیاری از مضرات، حنبه‌هایی مثبت را نیز با خود یدک می‌کشند. پس باز هم این ما هستیم که با نوع عملکرد خود به هر خصیصه‌ی فضای مجازی حالت و کیفیت می‌بخشیم. همچون غذای مقوی که با پرخوری به خوراکی مضر و زیان‌بار بدل می‌شود؛ و یا چاقوی آشپزخانه‌ای که به جای پوست کندن میوه، صرف صدمه زدن به دیگری می‌شود.
